Diabet nima?

Diabet, qandli diabet deb ham ataladi, bu organizmda qondagi qand miqdorini nazorat qilish qobiliyatining buzilishi bilan bog'liq metabolik kasallikdir. Odatda, tanamizdagi oshqozon osti bezi insulin gormonini ishlab chiqaradi, bu esa qondagi qandning hujayralarga kirib, energiya sifatida ishlatilishiga yordam beradi. Diabetda esa, yoki insulin yetarli miqdorda ishlab chiqarilmaydi, yoki organizm insulinni to'g'ri ishlatmaydi, natijada qonda qand miqdori ortib ketadi. Bu holat giperglikemiya deb ataladi va uzoq muddat davom etsa, jiddiy sog'liq muammolariga olib kelishi mumkin.

Diabetning asosiy turlari quyidagilar:

• 1-toifa diabet: Bu autoimmun kasallik bo'lib, bunda organizmning immun tizimi oshqozon osti bezidagi insulin ishlab chiqaruvchi hujayralarni yo'q qiladi. Natijada, organizm insulin ishlab chiqara olmaydi va bemorlar umrbod insulin in'ektsiyalariga muhtoj bo'lishadi. 1-toifa diabet ko'pincha bolalar va o'smirlarda uchraydi, lekin har qanday yoshda ham rivojlanishi mumkin.
• 2-toifa diabet: Bu diabetning eng ko'p tarqalgan turi bo'lib, odatda kattalarda uchraydi, lekin so'nggi yillarda bolalar va o'smirlarda ham ko'payib bormoqda. 2-toifa diabetda organizm insulinni yetarli miqdorda ishlab chiqara olmaydi yoki insulinni to'g'ri ishlatmaydi (insulin rezistentligi). Bu turdagi diabet ko'pincha noto'g'ri ovqatlanish, kamharakatlilik va ortiqcha vazn bilan bog'liq.
• Gestatsion diabet: Bu homiladorlik paytida paydo bo'ladigan diabet turi. Homiladorlik davrida gormonal o'zgarishlar insulin rezistentligiga olib kelishi mumkin. Gestatsion diabet odatda tug'ruqdan keyin yo'qoladi, lekin ayollarda kelajakda 2-toifa diabet rivojlanish xavfini oshiradi.

Diabetning belgilari turlicha bo'lishi mumkin, lekin eng ko'p uchraydiganlari quyidagilar:

• Tez-tez siyish: Qondagi qand miqdori yuqori bo'lganda, buyraklar ortiqcha qandni siydik bilan chiqarishga harakat qiladi, bu esa tez-tez siyishga olib keladi.
• Qattiq chanqash: Tez-tez siyish organizmni suvsizlantiradi, bu esa qattiq chanqashga olib keladi.
• Kuchli ochlik: Insulin yetarli bo'lmaganda yoki organizm uni to'g'ri ishlatmaganda, hujayralar yetarli energiya ololmaydi, bu esa kuchli ochlik hissini uyg'otadi.
• Charchoq: Qondagi qand miqdori yuqori bo'lganda, organizm hujayralarga energiya yetkazib bera olmaydi, bu esa charchoqqa olib keladi.
• Ko'rishning xiralashishi: Qondagi qand miqdori yuqori bo'lganda, ko'z gavhari shishishi mumkin, bu esa ko'rishning xiralashishiga olib keladi.
• Yaralarning sekin bitishi: Qondagi qand miqdori yuqori bo'lganda, qon aylanishi buzilishi mumkin, bu esa yaralarning sekin bitishiga olib keladi.
• Infektsiyalarga moyillik: Qondagi qand miqdori yuqori bo'lganda, immunitet tizimi zaiflashishi mumkin, bu esa infektsiyalarga moyillikni oshiradi.

Agar sizda yuqoridagi belgilardan birortasi bo'lsa, darhol shifokorga murojaat qiling. Erta tashxis qo'yish va davolash diabetning jiddiy asoratlarini oldini olishga yordam beradi.

Diabetning sabablari

Diabetning sabablari turlicha bo'lishi mumkin va ular diabetning turiga bog'liq. Keling, har bir tur uchun sabablarni batafsil ko'rib chiqaylik:

1-toifa diabetning sabablari

1-toifa diabet - bu autoimmun kasallik bo'lib, bunda organizmning immun tizimi oshqozon osti bezidagi insulin ishlab chiqaruvchi beta hujayralarini xato qilib hujum qiladi va yo'q qiladi. Natijada, tanada insulin ishlab chiqarish to'xtaydi. 1-toifa diabetning aniq sabablari to'liq aniqlanmagan, ammo genetik omillar va atrof-muhit omillari muhim rol o'ynashi mumkin degan taxminlar mavjud:

• Genetik moyillik: Agar oilangizda 1-toifa diabet bilan kasallanganlar bo'lsa, sizda ham kasallik rivojlanish xavfi yuqori bo'ladi. Ba'zi genlar immun tizimining beta hujayralariga hujum qilish ehtimolini oshirishi mumkin.
• Virusli infektsiyalar: Ba'zi virusli infektsiyalar, masalan, qizamiq, enteroviruslar va boshqalar immun tizimining noto'g'ri ishlashiga va beta hujayralariga hujum qilishiga sabab bo'lishi mumkin.
• Atrof-muhit omillari: Ba'zi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, erta bolalik davrida ba'zi oziq-ovqat mahsulotlariga (masalan, sigir suti) ta'sir qilish yoki D vitamini yetishmasligi 1-toifa diabet xavfini oshirishi mumkin.

2-toifa diabetning sabablari

2-toifa diabet ko'pincha insulin rezistentligi va insulin yetishmovchiligi bilan bog'liq. Insulin rezistentligi - bu organizm hujayralarining insulin ta'siriga kamroq sezgir bo'lishi, natijada qondagi qand miqdori yuqori bo'lib qoladi. Vaqt o'tishi bilan oshqozon osti bezi qondagi qand miqdorini normal ushlab turish uchun yetarli insulin ishlab chiqara olmaydi. 2-toifa diabetning asosiy sabablari quyidagilar:

• Genetik moyillik: 2-toifa diabet ham oilaviy kasallik bo'lishi mumkin. Agar ota-onangiz yoki yaqin qarindoshlaringizda 2-toifa diabet bo'lsa, sizda ham kasallik rivojlanish xavfi yuqori bo'ladi.
• Ortiqcha vazn va semizlik: Ortiqcha vazn, ayniqsa qorin bo'shlig'idagi yog' to'planishi insulin rezistentligini oshiradi.
• Kamharakatlilik: Jismoniy faollikning yetishmasligi insulin sezgirligini kamaytiradi va vazn ortishiga olib keladi.
• Noto'g'ri ovqatlanish: Qandli va yog'li ovqatlar, shuningdek, qayta ishlangan uglevodlarga boy dieta insulin rezistentligini oshirishi va vazn ortishiga olib kelishi mumkin.
• Yosh: Yosh o'tishi bilan insulin sezgirligi kamayadi va 2-toifa diabet xavfi ortadi.
• Etnik kelib chiqishi: Ba'zi etnik guruhlar (masalan, afro-amerikaliklar, ispanlar, osiyoliklar va tub amerikaliklar) 2-toifa diabetga ko'proq moyil bo'lishadi.

Gestatsion diabetning sabablari

Gestatsion diabet homiladorlik paytida paydo bo'ladi va odatda gormonal o'zgarishlar bilan bog'liq. Homiladorlik davrida yo'ldosh tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlar insulin rezistentligini oshirishi mumkin. Odatda, oshqozon osti bezi qondagi qand miqdorini normal ushlab turish uchun yetarli insulin ishlab chiqaradi, ammo ba'zi ayollarda insulin ishlab chiqarish yetarli bo'lmaydi va gestatsion diabet rivojlanadi. Gestatsion diabetning xavf omillari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• Ortiqcha vazn yoki semizlik: Homiladorlikdan oldin ortiqcha vaznga ega bo'lish gestatsion diabet xavfini oshiradi.
• Gestatsion diabetning avvalgi tarixi: Avvalgi homiladorlikda gestatsion diabet bilan kasallangan bo'lsangiz, keyingi homiladorliklarda ham kasallik rivojlanish xavfi yuqori bo'ladi.
• Oila tarixi: Agar oilangizda diabet bilan kasallanganlar bo'lsa, sizda ham gestatsion diabet rivojlanish xavfi yuqori bo'ladi.
• Yosh: 25 yoshdan katta homilador ayollarda gestatsion diabet xavfi yuqori bo'ladi.
• Polikistik tuxumdonlar sindromi (PKOS): PKOS bilan kasallangan ayollarda insulin rezistentligi yuqori bo'ladi, bu esa gestatsion diabet xavfini oshiradi.

Diabetning sabablari murakkab va ko'p omilli bo'lishi mumkin. Shuning uchun, kasallikni oldini olish va xavf omillarini kamaytirish uchun sog'lom turmush tarzini olib borish, to'g'ri ovqatlanish va muntazam jismoniy faollik bilan shug'ullanish muhimdir.

Diabetning turlari

Diabet kasalligining bir nechta turlari mavjud, ularning har biri o'ziga xos sabablarga va davolash usullariga ega. Keling, diabetning asosiy turlarini batafsil ko'rib chiqaylik:

1-toifa diabet

1-toifa diabet, ilgari insulin-ga bog'liq diabet yoki bolalar diabeti deb ham atalgan, autoimmun kasallikdir. Bunda organizmning immun tizimi oshqozon osti bezidagi insulin ishlab chiqaruvchi beta hujayralarini xato qilib hujum qiladi va yo'q qiladi. Natijada, tanada insulin ishlab chiqarish to'xtaydi va bemorlar umrbod insulin in'ektsiyalariga muhtoj bo'lishadi. 1-toifa diabet ko'pincha bolalar va o'smirlarda uchraydi, lekin har qanday yoshda ham rivojlanishi mumkin. 1-toifa diabetning sabablari to'liq aniqlanmagan, ammo genetik omillar va atrof-muhit omillari muhim rol o'ynashi mumkin degan taxminlar mavjud.

2-toifa diabet

2-toifa diabet - bu diabetning eng ko'p tarqalgan turi bo'lib, odatda kattalarda uchraydi, lekin so'nggi yillarda bolalar va o'smirlarda ham ko'payib bormoqda. 2-toifa diabetda organizm insulinni yetarli miqdorda ishlab chiqara olmaydi yoki insulinni to'g'ri ishlatmaydi (insulin rezistentligi). Insulin rezistentligi - bu organizm hujayralarining insulin ta'siriga kamroq sezgir bo'lishi, natijada qondagi qand miqdori yuqori bo'lib qoladi. Vaqt o'tishi bilan oshqozon osti bezi qondagi qand miqdorini normal ushlab turish uchun yetarli insulin ishlab chiqara olmaydi. 2-toifa diabet ko'pincha noto'g'ri ovqatlanish, kamharakatlilik va ortiqcha vazn bilan bog'liq.

Gestatsion diabet

Gestatsion diabet - bu homiladorlik paytida paydo bo'ladigan diabet turi. Homiladorlik davrida gormonal o'zgarishlar insulin rezistentligiga olib kelishi mumkin. Odatda, oshqozon osti bezi qondagi qand miqdorini normal ushlab turish uchun yetarli insulin ishlab chiqaradi, ammo ba'zi ayollarda insulin ishlab chiqarish yetarli bo'lmaydi va gestatsion diabet rivojlanadi. Gestatsion diabet odatda tug'ruqdan keyin yo'qoladi, lekin ayollarda kelajakda 2-toifa diabet rivojlanish xavfini oshiradi. Shuning uchun, gestatsion diabet bilan kasallangan ayollar tug'ruqdan keyin ham qondagi qand miqdorini muntazam ravishda tekshirib turishlari kerak.

Prediabet

Prediabet - bu qondagi qand miqdori normaldan yuqori, lekin diabet tashxisi qo'yish uchun yetarli darajada yuqori bo'lmagan holat. Prediabet bilan kasallangan odamlarda 2-toifa diabet, yurak kasalliklari va insult xavfi yuqori bo'ladi. Ammo, sog'lom turmush tarzini olib borish, to'g'ri ovqatlanish va muntazam jismoniy faollik bilan shug'ullanish orqali prediabetning 2-toifa diabetga o'tishini oldini olish yoki kechiktirish mumkin.

Diabetning boshqa turlari

Yuqorida sanab o'tilgan diabetning asosiy turlaridan tashqari, kamroq tarqalgan boshqa turlari ham mavjud, masalan:

• Monogen diabet: Bu genetik mutatsiyalar natijasida kelib chiqadigan diabetning noyob turi. Monogen diabetning bir nechta turlari mavjud, ularning har biri o'ziga xos genetik sababga ega.
• Sekonder diabet: Bu boshqa kasalliklar yoki dorilar ta'sirida kelib chiqadigan diabet turi. Masalan, pankreatit, kistik fibroz va ba'zi steroidlar sekonder diabetga olib kelishi mumkin.

Diabetning har bir turi o'ziga xos davolash usullarini talab qiladi. Shuning uchun, diabet tashxisi qo'yilgan bo'lsa, shifokor bilan maslahatlashib, eng mos davolash rejasini ishlab chiqish muhimdir.

Diabetni oldini olish

Diabetni oldini olish, ayniqsa 2-toifa diabetni oldini olish uchun bir nechta samarali usullar mavjud. Sog'lom turmush tarzini olib borish, to'g'ri ovqatlanish va muntazam jismoniy faollik bilan shug'ullanish diabet xavfini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Keling, diabetni oldini olishning asosiy usullarini batafsil ko'rib chiqaylik:

Sog'lom vaznni saqlash

Ortiqcha vazn va semizlik 2-toifa diabetning asosiy xavf omillaridan biridir. Vaznni kamaytirish va sog'lom vaznni saqlash insulin sezgirligini oshiradi va qondagi qand miqdorini normal ushlab turishga yordam beradi. Vaznni kamaytirish uchun kaloriyalarni kamaytirish, to'g'ri ovqatlanish va muntazam jismoniy faollik bilan shug'ullanish kerak.

To'g'ri ovqatlanish

To'g'ri ovqatlanish diabetni oldini olishda muhim rol o'ynaydi. Ratsioningizga quyidagi oziq-ovqat mahsulotlarini kiritish tavsiya etiladi:

• Sabzavotlar va mevalar: Sabzavotlar va mevalar vitaminlar, minerallar va tolalar manbai bo'lib, ular qondagi qand miqdorini nazorat qilishga yordam beradi.
• To'liq donli mahsulotlar: To'liq donli mahsulotlar (masalan, jigarrang guruch, grechka, jo'xori) tolaga boy bo'lib, qondagi qand miqdorini sekinroq oshiradi.
• Oqsil: Oqsilga boy oziq-ovqatlar (masalan, baliq, tovuq, loviya) to'yinganlik hissini beradi va qondagi qand miqdorini barqaror ushlab turishga yordam beradi.

Shuningdek, quyidagi oziq-ovqat mahsulotlarini iste'mol qilishni cheklash tavsiya etiladi:

• Shirinliklar va qandli ichimliklar: Shirinliklar va qandli ichimliklar qondagi qand miqdorini tezda oshiradi va vazn ortishiga olib keladi.
• Qayta ishlangan uglevodlar: Oq non, makaron va boshqa qayta ishlangan uglevodlar tolaga kam bo'lib, qondagi qand miqdorini tezda oshiradi.
• Yog'li ovqatlar: Yog'li ovqatlar vazn ortishiga olib keladi va insulin rezistentligini oshiradi.

Muntazam jismoniy faollik

Muntazam jismoniy faollik insulin sezgirligini oshiradi va qondagi qand miqdorini nazorat qilishga yordam beradi. Haftada kamida 150 daqiqa o'rtacha intensivlikdagi jismoniy faollik (masalan, tez yurish, suzish, velosipedda yurish) bilan shug'ullanish tavsiya etiladi. Shuningdek, haftada ikki marta kuch mashqlari bilan shug'ullanish mushak massasini oshiradi va insulin sezgirligini yaxshilaydi.

Stressni boshqarish

Surunkali stress qondagi qand miqdorini oshirishi mumkin. Stressni boshqarish uchun yoga, meditatsiya, nafas olish mashqlari va boshqa relaksatsiya usullaridan foydalanish tavsiya etiladi.

Uyquni yaxshilash

Uyquning yetishmasligi insulin sezgirligini kamaytirishi va qondagi qand miqdorini oshirishi mumkin. Har kuni kamida 7-8 soat uxlash tavsiya etiladi.

Tibbiy ko'rikdan o'tish

Agar sizda diabet xavfi yuqori bo'lsa (masalan, ortiqcha vazn, oilada diabet tarixi), shifokor bilan maslahatlashib, qondagi qand miqdorini muntazam ravishda tekshirtirib turish tavsiya etiladi. Erta tashxis qo'yish va davolash diabetning jiddiy asoratlarini oldini olishga yordam beradi.

Xulosa

Diabet - bu jiddiy kasallik, lekin uni oldini olish mumkin. Sog'lom turmush tarzini olib borish, to'g'ri ovqatlanish va muntazam jismoniy faollik bilan shug'ullanish diabet xavfini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Agar sizda diabet xavfi yuqori bo'lsa, shifokor bilan maslahatlashib, qondagi qand miqdorini muntazam ravishda tekshirtirib turish tavsiya etiladi.